زندگی ما را با تصمیمات خیلی بزرگی روبه رو می کند: کجا زندگی کنیم، با کی ازدواج کنیم، آیا بچه داشته باشیم یا خیر. آیا دلیلی دارد که فکر کنیم ما این تصمیمات را از سر عقل گرفته ایم؟
برای گرفتن جواب این سوال پیش اقتصاددان ها نروید. وقتی مساله تصمیم گیری در میان باشد اقتصاد کلاسیک اول به آخرین مرحله می پردازد و بعد معکوس استدلال می کند: مثلا اگر بتی و سالی و آنی هرسه مایل باشند که با شما ازدواج کنند و شما در نهایت بتی را انتخاب کنید، اقتصاددان ها خیلی ساده می گویند که خب، شما بتی را ترجیح داده اید. اینکه شما از این ازدواج خوشحالید، یا درست انتخاب کرده اید، دیگر ربطی به اقتصاددان ندارد. نظریه بازی هم شاید به شما بگوید که چطور آنچه انتخاب کرده اید را به دست آورید، اما نمی تواند بگوید چطور انتخاب کنید.
اقتصاددان ها از شنیدن داستانی که (شاید جعلی هم باشد) درباره یک تئوریسین نظریه بازی، هاوارد رایفا گفته می شود تعجب نمی کنند. داستان این است که او سعی داشته بین یک افزایش حقوق چشمگیر در دانشگاه کلمبیا یا یک افزایش رتبه چشمگیر در دانشگاه هاروارد یکی را انتخاب کند. رایفا وقتی این مساله را با یکی از دوستانش در میان گذاشت، دوستش به او گفت که ابزارهای سنتی اقتصاد را کنار بگذارد. او هم در مقابل جواب داده بود که: «تو متوجه نیستی. این تصمیم خیلی جدی است.»
من چندان با رایفا هم عقیده نیستم، اما حس می کنم که اعضای خانواده ام در هنگام رویارویی با تصمیمات بزرگ چه رنجی را تحمل می کنند. چالش اصلی اینجاست که این تصمیم ها ما را مجبور می کنند سناریوهای مختلفی را برای آینده تصور کنیم. مثلا فرض کنید بتی در سوری زندگی می کند و سالی در اسکاتلند، یا زندگی سبک بال یک زوج بی فرزند را در نظر بگیرید در قیاس با لذت های پدر و مادر بودن.
خیلی محتمل است که تصور ما از این آینده های احتمالی درست نباشد. روانشناسی به نام دن گیلبرت اشاره می کند که شما ممکن است تصور کنید بردن لاتاری شادی بیشتری برایتان به ارمغان می آورد تا اینکه از کمر به پایین فلج شوید. اما شواهد می گویند که تصور شما نارسا است: کسانی که اینچنین معلول شده اند هم در واقع، کمتر از لاتاری برده ها شاد نیستند.
برای من این یافته در ابتدا خیلی غافلگیر کننده بود، اما بعد دیدم که اصلا هم عجیب نیست. وقتی باز هم بیشتر فکر کردم متوجه شدم که این پدیده در واقع بنیان هرچه را که ما درباره این جهان باور داریم به چالش می کشد.
آزمایشات گیلبرت می گویند که ما در «خلق شادی» بی نهایت توانا هستیم، به عبارتی در هر وضعیتی می توانیم خود را قانع کنیم که آنچه انتخاب کرده ایم درست بوده و آنچه رد کرده ایم بد بوده است؛ بی توجه به اینکه تصمیم گیری در آن زمان چقدر برایمان عذاب آور بوده است. این واقعیت حتی درباره افراد دارای نسیان هم صادق است، یعنی کسانی که نمی توانند هیچ گونه حافظه تازه برای خود شکل بدهند. آنها آنچه را که قبلا برگزیده اند خیلی بیشتر دوست دارند، با وجودی که هیچ خاطره ای ندارند که چنین چیزی را واقعا انتخاب کرده باشند.
بنابراین چطور باید تصمیم بگیریم؟ اخیرا با شینا اینگار، روانشناس و نویسنده کتاب جدیدی به نام «هنر انتخاب» ملاقات کردم که به نظرم به درستی می گفت، با وجود تمام یافته های اخیر روانشناسان و اقتصاددانان رفتاری، انتخاب کردن یک علم نیست.
هرچند او دقیقا اینطور جمله بندی نکرد، اما روش او برای تصمیم گیری های بزرگ می کوشد کیفیت تصورات ما از آینده را غنی تر کند. او می گوید پیش از هرچیز، واکنش غریزی تان را در نظر بگیرید. (این واکنش شاید بعد تغییر کند.) سپس تمام نقاط قوت و ضعف تصمیمتان را مثل یک اقتصاددان بنویسید. بعد با کسانی حرف بزنید که تصمیماتی مشابه با تصمیم شما گرفته اند. از آنها نپرسید که آیا به نظر خودشان تصمیم درستی گرفته اند یا نه، چون همان طور که گیلبرت نشان داده است آنها بی شک جواب مثبت خواهند داد. بلکه درباره زندگی شان بپرسید، اینکه هر روز چه کار می کنند و نقاط قوت و ضعف انتخاب شان چیست.
اما بعد از آن؟ بعد از آن بازهم به احساس غریزی تان برگردید. روشن هم هست که همین کار را خواهید کرد. بالاخره پای تصمیم مهمی در میان است.
تیم هارفورد
نظرات شما عزیزان:
تبادل
لینک هوشمند
